Мова продкаў і нашчадкаў
Родная мова
У марах, у песнях, у снах.
Мае ў ей кожнае слова
Свой колер, і смак, і пах.
А. Грачанікаў
Што такое родная мова? Навошта дзецям трэба ведаць беларускую мову?
З самага нараджэння дзіця чуе голас маці, якая аберагае яго ад усяго дрэннага ў свеце. Наша родная старонка, як наша маці – хоча каб мы заставаліся вольнымі ўладальнікамі свайго жыцця. Гэта магчыма, калі мы будзем шанаваць нашыя карані, тое, што трымае нас, робіць нас НАЦЫЯЙ. Мова, традыцыі, нацыянальныя каштоўнасці – наш скарб, якім мы павінны ганарыцца і ніколі не адракацца. Кожны чалавек павінен ведаць родную мову, спяваць народныя песні, ведаць, як з веку ў век святкавалі святы ў нашым краі, любіць родныя мясціны, сваю Радзіму – Беларусь.
Далучэнне да роднай мовы садзейнічае не толькі ўзбагачэнню мовы дзяцей, але і развівае іх пазнавальныя і інтэлектуальныя магчымасці, пашырае веды пра беларускую культуру. Самае дарагое ў жыцці – тое, што закладзена ў сэрца з ранніх год. Менавіта родная мова – сувязное звяно ў далучэнні дзяцей да агульначалавечых каштоўнасцей, вытокаў народнай мудрасці.
Сёння сам час патрабуе звярнуцца да сваіх вытокаў, далучаць дзяцей да беларускай нацыянальнай культуры, паглыбляць знаёмства з родным краем, беларускімі традыцыямі, фальклорам, прывіваць пачуццё грамадскасці, любоў да Радзімы. Вельмі важна навучыць дзяцей з павагай ставіцца да беларускай мовы, не сароміцца на ёй размаўляць. Вялікае значэнне мае асабісты праклад дарослых, бацькоў, людзей, якія жывуць побач з імі. Патрэбна часцей чытаць беларускія народныя казкі, знаёміць дзяцей з творамі беларускіх пісьменнікаў, развучваць вершы, загадваць загадкі, спяваць беларускія песні, прымаць удзел у беларускіх народных святах.
Дапамажыце нашым дзецям авалодаць беларускай мовай, і вы дапаможаце абудзіць у іх веру ў тое, што яны вырастуць потрэбнымі на зямлі людзьмі.
Фарміраванне нацыянальнай самасвядомасці ў дзяцей дашкольнага ўзросту сродкамі вуснай народнай творчасці: дапаможнік для педагогаў устаноў, якія забяспечваюць атрыманне дашкольнай адукацыі/ склад. Н.В. Пралыгіна. - 2-е выд. Мазыр: Белы Вецер, 2013. – 147с.
Беларускія народныя гульні
Вожык і мышы
Усе дзеці разам з гульцамі-мышамі становяцца ў круг. Вожык—у цэнтры круга. Па сігнале ўсе ідуць направа, вожык — налева. Гульцы прамаўляюць словы: Бяжыць вожык — тупу-тупы, Увесь калючы, гостры зуб! Вожык-вожык, ты куды? Пекла якой бяжыш бяды? Пасля гэтых слоў усе спыняюцца. Па сігнале да вожыку падыходзіць адзін гулец і кажа:
Вожык ножкамі туп-туп!
Вожык глазкамі луп-луп!
Чуе вожык — усюды ціш,
Чу!.. Скрабецца ў лісце мыш!
Вожык імітуе руху: асцярожна ходзіць, прыслухоўваецца. Мышы ў гэты час бегаюць па-за кругам. Вядучы кажа:
Бяжы, бяжы, вожык,
Не шкадуй ты ножак,
Ты лаві сабе мышэй,
Не лаві нашых дзяцей!
Мышкі бегаюць па крузе, подбегам і за круг. Вожык іх ловіць (пятнает).
Гульцы хутка прысядаюць і апускаюць рукі. Мышка злоўленая: яна ў пастцы. Такім чынам, гульня паўтараецца некалькі разоў.
Правілы гульні. Усе дзейнічаюць дакладна ў адпаведнасці з тэкстам. Вожык пятнает мышэй, злегку крануўшы іх рукой. Запятнанная мышка адразу выходзіць з гульні.
Запляціся, пляцень!
Якія граюць дзеляцца на дзве роўныя па сілах каманды — зайцы і тын. Малююць дзве паралельныя лініі — калідор шырыней 10— 15 см. Гульцы-тын, узяўшыся за рукі, становяцца ў цэнтры калідора, а зайцы — на адным з канцоў пляцоўкі. Дзеці-плот чытаюць:
Заяц, заяц не хадзі,
Ў гародзе не блудзі!
Пляцень, заплятайся,
Зайцы лезуць, спасайся!
Пры апошнім слове зайцы бягуць да плетню і імкнуцца разарваць яго ці праскочыць пад рукамі гульцоў. Зайцы, якія праскочылі, збіраюцца на іншым канцы калідора, а тым, каго затрымалі, кажуць: «Ідзі назад, у лес, асінку пагрызі!» І яны выбываюць з гульні. Дзеці-плот паварочваюцца тварам да зайцам і чытаюць:
У лес заяц паскакаў,
Нас пляцень уратаваў.
Гульня паўтараецца, пакуль не переловят ўсіх зайцоў. Пасля гэтага мяняюцца ролямі. Правілы гульні. Перамагае тая група, якая переловит ўсіх зайцоў пры меншай колькасці запеваў.
Ліскі
Якія граюць па дамоўленасці або па лесаванні выбіраюць ліса — вядучага і, построившись ў круг дыяметрам 10-20 м, кладуць каля сябе лісок. Ліс падыходзіць да аднаго з якія граюць і кажа:
— Дзе быў?
— У лесе.
— Каго злавіў?
— Ліску.
— Аддай ліску маю.
— За так не аддаю.
— А за што — скажы сам.
— Як абгоніш, дык аддам.
Пасля гэтага яны бягуць у супрацьлеглыя бакі па крузе. Гаспадаром ліскі становіцца той, хто зойме свабоднае месца ў крузе, лісам — гулец, які застаўся.
Жмуркі
Усе ідуць, прыскокваючы і напяваючы якую-небудзь песеньку, і вядуць гульца-ката з завязанымі вачыма. Як прывядуць да дзвярэй, ставяць яго на парог і загадваюць узяцца за ручку, а потым усе разам (хорам) нараспеў распачынаюць такую гаворку з катом:
— Кот, кот!
На чым стаіш?
— На дубе!
— За што трымаешся?
— За сук!
— Што на суку?
— Вуллі!
— Што ў вуллях?
— Мед!
— Каму ды каму?
— Мне ды сыну майму!
— А нам што?
— Гліны на лапаце!
Тут усе пачынаюць тармасіць ката і спяваюць песеньку:
Кот, кот Апанас,
Ты лаві тры годы нас!
Ты лаві тры годы нас,
Не развязваючы глаз!
Як толькі праспяваюць апошнія словы, разбягаюцца ў розныя бакі. А кот Апанас прымаецца лавіць якія граюць. Усе круцяцца вакол ката, дражняць яго: то дакрануцца да яго пальцам, то пацягнуць за вопратку.
Правілы гульні. Лавіць і разбягацца можна толькі пасля слоў: «Не развязваючы вачэй!» Той, да каго дакрануліся, часова выходзіць з гульні.
Пярсцёнак
Якія граюць стаяць па крузе, трымаюць рукі наперадзе лодачкай. Выбіраецца адзін вядучы. У руках у вядучага ляжыць невялікі бліскучы прадмет (гэта можа быць колца, фанцік з фальгі). Вядучы ідзе па крузе і кожнаму як быццам кладзе колца ў рукі. Пры гэтым ен кажа:
Вось па крузе я іду,
Усім пярсценачак кладу,
Мацней ручкі заціскайце
Да глядзіце, не зявайце.
Аднаму з дзяцей ен незаўважна кладзе колца, а потым выходзіць з кола і кажа: «Пярсценачак, пярсценачак, выйдзі на ганачак!» Той, у якога ў ладошках апынецца колца, выбягае, а дзеці павінны пастарацца затрымаць яго, не выпусціць з круга.
Правілы гульні. Пасля слоў: «Пярсценачак, пярсценачак, выйдзі на ганачак!»— усе гульцы павінны паспець хутка ўзяцца за рукі, каб не выпусціць гульца з колцам у руцэ з круга.
У Мазаля
Удзельнікі гульні выбіраюць Мазаля. Усе астатнія адыходзяць ад Мазаля і дамаўляюцца, што будуць яму паказваць, пасля чаго ідуць да Мазалю і кажуць:
— Здравствуй, дедушка Мазаль
— З дліннай белай барадой,
З чорнымі вачамі, з белымі вусамі!
— Дзеткі, дзеткі! Дзе вы былі?
Дзе вы былі? Што рабілі?
— Дзе мы былі, вам не скажам,
Што рабілі — пакажам!
Усе робяць тыя руху, аб якіх дамовіліся загадзя. Калі дзед Мазоль адгадае, якія граюць разбягаюцца, а дзед ловіць іх.
Правілы гульні. Дзед Мазаль выбірае сабе на замену самага хуткага і спрытнага гульца.
Рэдзькi
Пан стаіць дзе-небудзь удалечыні, а гаспадар застаецца з редьками. Рэдзькі садзяцца на траву адна за іншы, абхапіўшы абедзвюма рукамі таго, хто сядзіць наперадзе. Яны спяваюць:
Мы на градачцы сядзім,
Ды на сонейка глядзім!
Мы ядзім, сядзім, сядзім!
Мы глядзім, глядім, глядзім!
А гаспадар перад градкамі пахаджвае. Раптам здалек чуецца:
Дзінь-дзілінь!
Дзінь-дзілінь!
Дзінь-дзілінь!
Гэта пан на кані (на палачцы) верхам едзе. Ен пад'язджае да градцы, аб'язджае яе два-тры разы, потым спыняецца і пытаецца: «Ці дома хазяін?» Гаспадар адказвае: «Дома! А хто там?» Пан кажа: «Сам пан!» Гаспадар пытаецца: «Што табе трэба?» Пан кажа:
Мая пані на печы ляжала.
Звалілася з печы,
Пабіла плечы.
Вохае, уздыхае —
Рэдзькі жадае.
Дай мне рэдзькі!
Хозяин отвечает:
Рэдзька яшчэ маленькая:
З курыную галоўку.
Прыязджай заўтра!
Пан паехаў дадому. Праз некаторы час ен зноў прыязджае да гародзе і пытаецца тое ж самае. Гаспадар глянуў на градку і кажа:
Рэдзька яшчэ маленькая:
З гусіную галоўку.
Прыязджай заўтра, тады дам!
Пан паскакаў назад. Праз некаторы час зноў прыязджае і кажа тое ж самае. Гаспадар адказвае: «Цяпер мая рэдзька вырасла з конскую галоўку!» Пан пытаецца: «А можна вырваць рэдзьку?» Гаспадар кажа: «Можна! Цягні сам, якую хочаш!» Пан падыходзіць да рэдзьцы і тузае тую, якая сядзіць апошняй. А рэдзька моцна сядзіць ды пасмейваецца над ім:
Ножкі ў пана таненькія,
Ручкі ў пана слабенькія!
Пан паскакаў назад.
Праз некаторы час зноў прыязджае і кажа тое ж самае. Гаспадар адказвае: «Цяпер мая рэдзька вырасла з конскую галоўку!» Пан усе тузае, а выдраць няма сілы. А рэдзькі з гаспадаром над ім пасмейваюцца, прамаўляючы тыя ж словы.
Нарэшце, пан натужыўся, злаўчыўся, вырваў рэдзьку і адвеў туды, дзе стаіць яго конь. Потым падыходзіць да гаспадара і зноў пытаецца: «А можна мне яшчэ рэдзьку?» «Можна, цягні!» — дазваляе гаспадар. Пан сам выдраць не можа і кліча першую рэдзьку. Пачынаюць яны разам цягнуць. Выцягнулі яшчэ адну! Потым яны сталі выцягваць усе рэдзькі па чарзе. І кожная рэдзька, якую ен з градкі выдернет, становіцца за папярэднімі редьками гуськом. Так працягваецца да таго часу, пакуль на градцы нічога не застанецца. Пан сядае на каня і едзе разам з редьками.
Правілы гульні. Выдзіраць рэдзьку можна толькі з дазволу гаспадара.
Беларускія народныя казкі
Сынок - з - кулачок
Жылі дзед і баба. І быў у іх сынок. Ды такі малы, што з-пад шапкі не відаць. Ня большы за кулак. Так дзед з бабай яго і звалі: сынок-з-кулачок.
Паехаў аднойчы дзед араць, а бабе сказаў, каб згатавала абед ды прынесла яму на поле.
Баба згатавала абед ды кажа да сына:
— Каб ты быў большы, дык занёс бы бацьку абед за мяне. А так мне самой трэба ісьці.
А сынок падхрабрыўся і кажа:
— Давай, мама, занясу абед.
— Дзе табе данесьці яго? — ня верыць маці.
— Данясу!
Узяў сынок-з-кулачок абед, паставіў у дзедаў лапаць, сам ззаду сеў і паехаў.
Едзе сабе і песенькі сьпявае. Прыехаў на поле, гукае бацьку:
— Тата, я табе абед прывёз!
Убачыў яго бацька, зарадаваўся:
— Малайчына, сынок!
Сеў ён абедаць, а сын кажа:
— Тата, пасадзі мяне на саху, я араць буду.
— Як жа ты будзеш араць?
— А паглядзіш, — кажа сын.
Пасадзіў яго бацька на саху. Сынок-з-кулачок узяў лейцы ў рукі і крыкнуў на каня:
— Но, сівы-буры!
І пачаў араць.
Ехаў дарогаю пан у брычцы. Убачыў ён такое дзіва.
— Прадай, дзед, мне свайго аратага, — кажа пан.
— Не, пане, не прадам: гэта мой сынок.
А пан прычапіўся, як смала: прадай ды прадай!
— Я табе, — кажа пан, — дам шмат грошай.
Пачуў гэта сынок, падбег да бацькі і шэпча яму:
— Прадавай, тата, толькі вазьмі ў пана за мяне жменю золата. Не бойся, я ад яго ўцяку...
Згадзіўся дзед і прадаў пану сына за жменю золата.
Узяў пан хлопчыка, пасадзіў у кішэню і паехаў. "Вось, — думае, — добрага аратага нажыў. Гэдакага ні ў кога няма. Няхай зайздросьцяць усе паны!"
Тым часам хлопчык прадраў панскую кішэню, цішком вылез зь яе ды выскачыў з брычкі. Пан нават і не пачуў. Паехаў сабе дамоў хваліцца дзіўным аратым.
Агледзеўся хлопчык, аж кругом яго густы лес.
Пахадзіў ён, пахадзіў па лесе і заблукаў.
А тут і вечар настаў. Сеў хлопчык пад елкаю і плача.
Ні адсюль, ні адтуль — галодны воўк. Ухапіў ён хлопчыка і праглынуў яго.
Апамятаўся хлопчык, пачаў брыкацца ў воўчым жываце, пачаў крычаць:
— Гэй, воўк, нясі мяне дахаты!
— Не панясу, — кажа воўк.
— Нябось, панясеш, як надакучу табе.
— Паглядзім, — агрызнуўся воўк і пабег у поле шукаць авечак.
Прыбягае да чарады авечак, а хлопчык як крыкне з воўчага жывата:
— Гэй, пастухі, воўк па авечкі крадзецца!
Пачулі гэта пастухі, прагналі злодзея. Ды яшчэ і сабак нацкавалі на яго.
Прыбег воўк у лес і кажа хлопчыку:
— Вылазь вон!
— Не, ня вылезу, — адгукаецца хлопчык. — Нясі мяне дадому.
— Не панясу! — злуецца воўк.
Выгаладаўся воўк ды зноў пайшоў шукаць спажывы. Але куды ні прыйдзе, усё няўдача: не дае яму хлопчык усё сваё права правіць:
— Нясі мяне дадому!
Бачыць воўк — няма рады: панёс хлопчыка дадому.
Прынёс да двара і кажа:
— Вылазь. Вунь твая хата.
— Не, — адказвае хлопчык, — нясі на двор.
Прынёс яго воўк на двор і зноў крычыць:
— Вылазь!
— Не, нясі ў сенцы.
Прынёс воўк яго ў сенцы.
Тут хлопчык выскачыў вон ды як закрычыць:
— Тата, хадзі ваўка біць!
Выбег бацька з качаргою і забіў ваўка. Шкуру злупіў і бабе футра пашыў. А баба сасмажыла за гэта дзеду і сынку гуся.
Тут і казка ўся.
Селянін, мядзьведзь і лісіца
Араў селянін поле. Не канём, а валом. А вол такі лянівы быў, што проста бяда. Ні голасу не слухае, ні пугі не баіцца.
Разлаваўся селянін на вала ды як крыкне на яго:
— А ну, каб цябе мядзьведзь задушыў!
Толькі ён так сказаў, аж тут і мядзьведзь ідзе.
— Ну, давай, — кажа да аратага, — свайго вала. Я яго задушу.
Пачухаў селянін патыліцу. Шкада стала яму вала. Ды і араць ня будзе на чым. Сам жа сахі не пацягнеш.
Вось ён і пачаў прасіцца ў мядзьведзя:
— Дай, — кажа, — хоць загон дакончу. А ты схадзі тым часам за мяжу, у быльнёг, адпачні там.
— Добра, — згадзіўся мядзьведзь. — Сьпяшацца мне няма куды.
Пайшоў ён за мяжу і лёг адпачываць.
Бяжыць зь лесу лісіца, спынілася каля селяніна:
— Тру-ру-ру! Тру-ру-ру! Гэй, чалавеча, ці ня бачыў ты тут ваўкоў-медзьвядзёў? Стральцы едуць, пра іх пытаюцца.
Падумаў селянін: калі сказаць пра мядзьведзя, ён чаго добрага, замест вала яго самога задушыць... "Лепш прамаўчу", — парашыў селянін.
— Не, лісанька, ня бачыў, — адказвае ён.
А хітрая лісіца пакруцілася, пакруцілася каля воза ды зноў пытаецца:
— А што гэта там, за мяжою, ляжыць?
— Калода на лучыну, — кажа селянін.
Лісіца памахала хвастом:
— Каб гэта была калода, дык яна б на возе ляжала...
Сказала так і пабегла ў лес.
Пачуў гэта мядзьведзь і просіцца ў селяніна:
— Палажы мяне на воз.
Селянін палажыў яго на воз.
Зноў прыбягае лісіца.
— Тру-ру-ру! Тру-ру-ру! Гэй, чалавеча, ці ня бачыў ты ваўкоў-медзьвядзёў? Стральцы едуць, пра іх пытаюцца.
— Не, ня бачыў...
— А што гэта ў цябе на возе ляжыць?
— Калода на лучыну.
— Каб гэта была калода, яна б вяроўкаю была прывязана.
Сказала так і пабегла ў лес.
Мядзьведзь кажа селяніну:
— Прывяжы мяне вяроўкаю.
Узяў селянін вяроўку ды так увязаў мядзьведзя, што той і не зварухнецца.
А лісіца тут як тут:
— Тру-ру-ру! Тру-ру-ру! Гэй, чалавеча, ці ня бачыў ты ваўкоў-медзьвядзёў? Стральцы едуць, пра іх пытаюцца.
— Не, ня бачыў.
— А што гэта ў цябе на возе ляжыць?
— Калода на лучыну.
— Каб гэта была калода, у ёй бы сякера тырчала.
Сказала і пабегла ў лес.
Мядзьведзь дужа напужаўся стральцоў, просіць селяніна:
— Зрабі, каб на мне сякера тырчала.
— Добра, — кажа селянін.
Узяў ён сякеру і ўсадзіў з размаху ў мядзьведзя. Мядзьведзь трохі паварушыўся — ды і дух зь яго вон.
А лісіца зноў тут.
— Ну, цяпер дай мне гасьцінца за вала, — кажа да селяніна.
— Якога?
— Мяшок курэй.
— Добра, кажа селянін, дам табе гасьцінца. Пачакай трошкі.
Пайшоў селанін дахаты па курэй, а тут і сапраўды наехалі стральцы з сабакамі. Убачылі сабакі лісіцу ды за ёю.
Ускочыла ліса ў нару, задыхалася.
А сабакі стаяць, лісіцу вартуюць, з нары не выпускаюць.
Надакучыла лісіцы ў нары сядзець, парашыла яна ад сабак адкупіцца.
— Вочы, мае вочкі, — кажа лісіца, — што вы рабілі, як я ад сабак уцякала?
— Глядзелі, куды табе бегчы.
— А вы, вушкі?
— Слухалі, ці блізка сабакі.
— А вы, ногі?
— Хутчэй беглі, цябе ратавалі.
— А ты, хвост, што рабіў?
— А я ўсё то за пень, то за калоду чапляўся.
— Ну, хвасьцішча-дурнішча, аддам жа я цябе сабакам!
Выставіла хвост з нары:
— Наце вам, сабакі, хвост!
Сабакі ўхапіліся за хвост ды і лісіцу разам зь ім выцягнулі.
Лёгкі хлеб
Касіў на лузе касец. Змарыўся і сеў пад кустом адпачыць. Дастаў торбачку, разьвязаў і пачаў есьці.
Выйшаў зь лесу галодны воўк. Бачыць — касец пад кустом сядзіць і нешта есьць. Падыйшоў да яго воўк:
— Ты што ясі, чалавеча?
— Хлеб, — адказвае касец.
— А ён смачны?
— Дзіва што смачны!
— Дай мне пакаштаваць.
— Калі ласка!
Адламаў касец кавалак хлеба і даў ваўку.
Спадабаўся ваўку хлеб. Ён і кажа:
— Хацеў бы я кожны дзень хлеб есьці, але дзе мне яго дастаць? Парай, чалавеча!
— Добра, — кажа касец, — навучу цябе, дзе і як хлеб даставаць.
І пачаў ён вучыць ваўка:
— Перш-наперш трэба зямлю ўзараць...
— Тады і хлеб будзе?
— Не, брат, пачакай. Потым трэба зямлю забаранаваць...
— І можна хлеб есьці? — замахаў воўк хвастом.
— Што ты, пачакай яшчэ. Раней трэба жыта пасеяць...
— Тады будзе хлеб? — аблізнуўся воўк.
— Не яшчэ. Дачакайся, пакуль жыта ўзыдзе, халодную зіму перазімуе, вясной вырасьце, потым закрасуе, потым пачне наліваць зярняты, потым сьпець...
— Ох, — уздыхнуў воўк, — вельмі ж доўга чакаць. Але цяпер-то ўжо я наемся хлеба ўволю!
— Дзе там наясіся! — перапыняе касец. — Рана яшчэ. Спачатку сьпелае жыта трэба зжаць, потым у снапы зьвязаць, снапы ў бабкі паставіць. Вецер іх правее, сонейка прасушыць, тады вязі іх на ток...
— І есьці хлеб буду?
— Які нецярплівы! Спачатку трэба снапы абмалаціць, зярняты ў мяхі сабраць, мяхі ў млын завезьці, ды мукі намалоць...
— І ўсё?
— Не, ня ўсё. Муку трэба замясіць у дзяжы і чакаць, пакуль цеста падыдзе. Тады ў гарачую печ пасадзіць.
— І сьпячэцца хлеб?
— Але, сьпячэцца хлеб. Вось тады і наясіся яго, — скончыў касец навуку.
Задумаўся воўк, потым пачухаў лапай патыліцу і кажа:
— Не! Гэтая работа занадта марудная і цяжкая. Лепш парай мне, чалавеча, як лягчэй яду здабываць.
— Ну што ж, — кажа касец, — калі ня хочаш цяжкі хлеб есьці, параю табе лёгкі. Ідзі на выган, там конь пасецца.
Пайшоў воўк на выган. Убачыў каня:
— Конь, конь! Я цябе з'ем.
— Што ж, — кажа конь, — еш. Толькі спачатку здымі з маіх ног падковы, каб не ламаць табе зубы аб іх.
— І то праўда, — згадзіўся воўк.
Нахіліўся ён падковы здымаць, а конь як стукне яму капытом у зубы...
Перакуліўся воўк ды ходу.
Прыбег да рэчкі. Бачыць — на беразе гусі пасуцца. "Ці ня з'есьці мне іх?" — думае, потым і кажа:
— Гусі, гусі! Я вас з'ем.
— Што ж, адказваюць гусі, — еш. Але спачатку зрабі нам адну паслугу перад сьмерцю.
— Якую? — пытаецца воўк.
— Пасьпявай нам, а мы паслухаем.
— Гэта можна. Сьпяваць я — мастак.
Сеў воўк на купіну, задраў галаву і давай выць. А гусі крыльлямі — мах, мах! Узьняліся й паляцелі.
Зьлез воўк з купіны, правёў гусей вачыма і пайшоў далей ні з чым.
Ідзе ды лае сябе апошнімі словамі: "Ці ж ня дурань я, га? Навошта я згадзіўся сьпяваць гусям? Ну, цяпер каго ні сустрэну — з'ем!"
Толькі ён так падумаў, бачыць — ідзе па дарозе стары дзед. Воў падбег да яго:
— Дзед, дзед! Я цябе з'ем!
— Чаго так сьпяшацца! — кажа дзед. — Давай сьпярша табакі панюхаем.
— А смачная яна?
— Паспытай, дык будзеш ведаць.
— Давай!
Выняў дзед з кішэні капшук з табакаю, сам панюхаў і ваўку даў.
Як нюхнуў воўк на ўсю сілу, дык цэлы капшук табакі ўдыхнуў у сябе. А потым як пачаў чхаць на ўвесь лес... Нічога ад сьлёз ня бачыць, усё чхае. Так з гадзіну чхаў, пакуль усю табаку ня вычхаў. Агледзеўся потым, а дзеда і сьлед прастыў.
Пайшоў воўк далей.
Ідзе ён і бачыць — на полі чарада авечак пасецца, а пастух сьпіць. Нагледзеўся воўк у чарадзе самага большага барана, схапіў яго і кажа:
— Баран, баран! Я цябе з'ем.
— Што ж, — кажа баран, — такая мая доля. Але каб ня мучыцца мне доўга ды і табе каб не ламаць зубы аб мае старыя косьці, стань лепш вунь у той лагчынцы і разяў рот, а я ўзьбягу на ўзгорак, разганюся і сам ускочу табе ў рот.
— Дзякуй за параду, — сказаў воўк. — Так і зробім.
Стаў ён у лагчынцы, разявіў рот і чакае. А баран узбег на горку, разагнаўся ды — трах! — рагамі ваўка ў галаву. Аж іскры пасыпаліся з вачэй у ваўка, сьвету ён ня ўбачыў.
Ачухаўся воўк, пакруціў галавою і разважае:
— Цікава: з'еў я яго ці не?
А тым часам касец скончыў работу ды ідзе дахаты.
Пачуў ён воўкавы словы і кажа:
— З'есьці ня з'еў, але паспытаў лёгкага хлеба.